Met welke antifrase - of welke ironie? - kondigt een beeldend kunstenaar de toeschouwer bij de opening van zijn of haar tentoonstelling aan dat "je niets kunt zien"?
Natuurlijk is en blijft het bevragen (en onszelf) van wat het beeld werkelijk laat zien - zelfs als dat betekent dat we er voortdurend aan herinnerd moeten worden aan Magritte schilderij “ceci n’est pas une pipe” van de moderne schilderkunst. Het schilderij van Bouchard vormt daarop geen uitzondering, maar in zijn geval is deze vraag niet slechts een subtekst van zijn praktijk: hij is geïntegreerd in het materiaal van het werk, in de gelaagdheid waaruit het is opgebouwd.
Ik zal het uitleggen. Zijn schilderijen beginnen vaak met een 'puntenwolk', de grafische vertaling van de analyse van een bepaalde locatie die wordt gegenereerd door de geomatica-apparatuur die bekend staat onder het acroniem LIDAR (Light Detection & Ranging). Ondanks de nevelige metafoor die ons zou moeten waarschuwen, wordt dit instrument, dat tegenwoordig onmisbaar is in de besluitvorming over landbeheer, verondersteld een objectieve visie van onze omgeving te produceren. Zelfs als bepaalde kenmerken van onze omgeving - braakliggende terreinen, waterlopen, enz. - uiteindelijk leiden tot hiaten, onnauwkeurigheden en “datasporen”.
Dit is waar de schilder tussenbeide komt en het overneemt. Want zonder hem, kortom, zien we niets, nemen we niets waar van de gevoelige ervaring van het land, dat wil zeggen van het landschap. Zozeer zelfs dat we de beroemde uitspraak van kunsthistoricus Ernst Gombrich over LIDAR zouden kunnen parafraseren: “het onschuldige oog is een mythe...”.
Deze korte zin, de titel van een werk dat ons uitnodigt om terug te keren naar het kunstwerk in plaats van naar de commentaren, als we eindelijk “iets willen zien”, is afkomstig van een andere kunsthistoricus, Daniel Arasse - vandaar de ondertitel Descriptions. Beschrijven is hier niet het gemakkelijkste, gezien Bouchard voorliefde voor het cultiveren van het onduidelijke. Het ziet eruit als een landschap: er zijn luchten, wolken, vegetatie, modderstromen, spectrale sterren. Het is alsof je teruggaat naar Victor Hugo's romantische landschappen, of naar de grillige landschappen van barokkunstenaar Hercule Seghers: “Lava, modder, bomen als vodden en kiezelstenen.1”
Maar in tegenstelling tot deze twee glorieuze voorouders componeert Bouchard geen imaginaire landschappen - integendeel: veel van deze opnames zijn niet alleen het product van onbetwistbare computersyntheses, maar ze zijn ook geworteld in tijd en ruimte - en Bouchard, de ontwortelde Canadees die in België woont, is verantwoordelijk voor hun dubbele stratigrafie. Elk van deze opnames focust op een geïdentificeerde ruimte, dicht bij de plaatsen waar hij heeft gewoond. Als drager koos hij Belgisch linnen doek, dat tot in zijn fysieke kenmerken de lange geschiedenis van de westerse schilderkunst draagt, die hier is ontstaan. Van Eyck, de grondlegger ervan, leerde ons hoe het metafysica kon verankeren in het hier en nu; aan de andere kant van de geschiedenis, als symmetrisch, wordt de schilder van het Antropoceen geconfronteerd met een andere “uitdaging aan de representatie”, zoals Bouchard het uitdrukt: het in kaart brengen van de impact van de industriële activiteit die zijn tijdperk bepaalt, op mens en milieu. Hoe kan de schilderkunst ons dit laten zien?
Hoewel Bouchard werk het lange tijdsbestek van de geologie bevat, is het ook nauwgezet en langzaam. De kijker zal niets winnen zonder dezelfde houding, want “je ziet niets meteen”, zegt de schilder. Vroeger werd gezegd dat “kunst veel tijd kost”, zowel in het doen als in het beschouwen.
In het werk van Bouchard staat de vraag naar “doen” centraal om zoveel fysieke en tijdelijke elementen met elkaar te verzoenen. Om de “mist van gegevens” te transcriberen, gebruikt hij innovatieve en onwaarschijnlijke technische oplossingen die zo ver gaan dat hij het doek microperforeert, maar hij weet ook hoe hij schilderen als een meditatief proces kan gebruiken. En zo, terwijl hij zijn subtiele glazuren aanbrengt, de achterkant van het doek verlicht met kleur, gaat de schilder verder met opeenvolgende mise en abîme, ongedaanmakingen, onmerkbare verschuivingen. Uiteindelijk dringt het schilderij zich op met een soort soevereine en, ja, vreugdevolle helderheid.
Yves Randaxhe, Juli 2024
Jérôme Bouchard bedankt Pierre Hallot, Professor en geomatoloog aan de Universiteit van Luik, Bryan Stepien en Amélie Dor (Relab, Luik) en Technifutur (Seraing) voor hun onschatbare steun.
______________
1 Carl Einstein, (Engravings by Hercule Seghers, in Documents: doctrines, archaeology, fine arts, ethnography, 1929, (p. 291-297).
Mini Biografie
Jérôme Bouchard (1977) werd geboren in Saint-Félicien, Quebec, Canada, en woont en werkt in Brussel. Zijn werk bevindt zich in openbare en privécollecties waaronder het Montreal Museum of Fine Arts, het Musée National des Beaux-Arts de Québec, het Musée d’Art Contemporain de Montréal, het Musée d’Art Contemporain de Joliette, de Hydro-Québec Collectie en de HBC New York Collectie. Hij heeft deelgenomen aan talrijke kunstenaarsresidenties, waaronder TOKAS in Japan, de Boghossian Stichting (Villa Empain), RAVI (Luik) en de Cité internationale des Arts in Parijs.
