Onder de bomen, de lucht

« Onder de bomen, de lucht »

Bij het observeren van zonlicht, vooral dat wat tussen het gebladerte van een boom doorvalt, is er een fenomeen in het Japans dat komorebi 木漏れ日 wordt genoemd. Ik vroeg me af waarom de schaduwen die de bomen werpen niet helemaal overeenkomen met de vorm van de boom in kwestie.

Onder de bomen is een waar observatorium van waaruit je het beeld van de hemel ondersteboven kunt bekijken. De komorebi's zijn niet zomaar lichtvlekken; hun ronde of ovale vormen zijn afbeeldingen van de zon. Wanneer licht door een klein gaatje gaat (zoals in een camera obscura), projecteert het zijn omgekeerde beeld op een plat oppervlak. De komorebi's zijn dus zichtbaar door de gaten die gevormd worden door het gebladerte van de bomen, maar ook dankzij de heldere hemel en het halve licht onder het bladerdak. (1) Hierdoor is het mogelijk om naar de zon te kijken zonder je ogen te verbranden.

Elke komorebi is uniek en vergankelijk, net als de veranderende kleuren van de lucht, die ons eraan herinneren dat de aarde draait. Deze verschijningen zijn alomtegenwoordig, discreet en stil. Ze bieden zich aan aan wie ze opmerkt.

Hoe kunnen we getuige zijn van deze visuele ervaringen?

Het is dringend en noodzakelijk om deze vluchtige scènes te observeren, vooral wanneer fotografie er niet in slaagt om vast te leggen wat je net hebt ervaren. Door mijn observaties van de zon in België en Japan probeer ik opnieuw te leren hoe ik haar vorm, haar kleur en haar steeds veranderende bewegingen kan observeren. Ik besteed vooral aandacht aan de emoties en sensaties die deze ontmoetingen me geven. Door middel van tekeningen, schilderijen, gravures en video's probeer ik ze iets langer te laten bestaan dan hun korte verschijningen. Onder de bomen kan ik een miniatuurversie van de zon aan mijn voeten tekenen (ook al is de zon 110 keer groter dan de aarde). Ik kan hem 'aanraken' door te spelen met mijn schaduw en de ronde vormen van de komorebi's, die in elkaar grijpen als ze elkaar raken. Ik kan het ook 'aanraken' met een penseel, droge naald of potlood om te proberen de overgang te begrijpen tussen wat we in picturale termen 'schaduw' en 'licht' noemen.

In tegenstelling tot een beeld dat snel wordt geconsumeerd, onthullen deze werken zich langzaam, in hun eigen tempo. Ze zijn het resultaat van een veelheid van naast elkaar geplaatste tijden: de traagheid van de vegetatie, de snelheid van de rotatie van de aarde, de tijd die nodig is om te observeren, de sporen die worden bewaard van een vluchtige scène, het proces van het opnieuw samenstellen van een beeld, evenals de nieuwe elementen die uitnodigen om zich een ander landschap voor te stellen. (2)

Schilderen/tekenen/etsen van wat ik zie, geeft me de indruk in fase met de tijd te zijn: met mijn pigmenten de juiste kleur voor een zonsondergang proberen te vinden, het kortstondige verschijnen van een komorebi in een metalen plaat markeren, wachten tot de zon op mijn muur staat zodat ik hem op het juiste moment kan filmen, enz.

Ik wil hulde brengen aan de bomen die deze verbinding vormen tussen de aarde en de hemel: ze wortelen zodat ze kunnen opstijgen naar de hemel. Elk blad verwelkomt het licht op zijn oppervlak, elke wortel onttrekt water om de magie van de fotosynthese en het leven mogelijk te maken (3).

Onder de bomen, de hemel, zonnen, zonsverduisteringen, wolken, zonsopgangen, zonsondergangen, weer, ruimte, de draaisnelheid van de aarde, tijd, lente (4)

Extra opmerkingen

(1) Als een deel van de zon verborgen wordt door een obstakel, zoals de maan, zijn de komorebis geen cirkels meer, maar halve maantjes, zoals bij een gedeeltelijke zonsverduistering.

Als een deel van de zon wordt verduisterd door een horizon, verschijnen er halve cirkels. Als een deel van de zon wordt verduisterd door een wolk, ...

(2) “Voordat het een bewust schouwspel is, is elk landschap een droomervaring... Maar het droomlandschap is geen kader dat zich vult met indrukken, het is materie die wemelt”. Gaston Bachelard in L'eau et les rêves, essai sur l'imagination de la matière.

(3) “De zoektocht naar licht is hun enige doel” (hun = bomen)

Jacques Tassin (bioloog bij het Centre de coopération internationale en recherche agronomique pour le développement (CIRAD)), in “Je crois aux arbres”, uitgegeven door Odile Jacob, 2021.

(4) Lente onder de bomen

De zon bevindt zich niet alleen onder bomen, maar ook onder de aarde: toen de eerste schriftgeleerden van het oude China het woord “lente 春” uitvonden, stelden ze het schrift samen door het woord “zon 日” onder de wortels op te nemen. Dit is de tijd van het jaar waarin de energie van de dag de onder de grond verborgen wortels doet ontwaken.

“Natuurlijk, door zo lang onder bomen te blijven, ben ik nu doorweekt”.

Jacques Tassin (bioloog bij het Centre de coopération internationale en recherche agronomique pour le développement (CIRAD)), in “Je crois aux arbres”, uitgegeven door Odile Jacob, 2021.

(kb) 木  Boom

(mo) 漏  Lekken, zinken

(re) れ

(bi) 日  Dag, zon