Italian Imaginary
03 sep 15 okt 2020 (elke week)
Tentoonstellingen Galerijen
MLF | Marie-Laure Fleisch
Ixelles -
Bruxelles
Italian Imaginary. A Question of SpacePietro Gaglianò‘Want als het intellect verfijnde en oordeelkundige opvattingen aandraagt, toont de hand die jarenlangheeft getekend de perfectie en uitmuntendheid van de kunsten en de kennis van de kunstenaar.’Giorgio VasariTekenen is niet alleen een medium, maar kan ook worden omschreven als een ruimte om na te denken, waarbij de kunstenaar zich bevindt in het centrum van een dicht netwerk van relaties met de dingen, hun beeld en de complexiteit van de tastbare wereld. Daarom krijgt het tekenen, net als het schilderen, een politieke lading: omdat het in zijn eigen productie en manifestatie de aanwezigheid van de ander omvat. In deze voortdurende wisselwerking ontstaat ook de perceptie van de sociale wereld, waarbij mensen en bewegingen het oppervlak van het werk betreden en verlaten, en er altijd een samenstellend deel van vormen. Vanaf de middeleeuwen hebben inwoners van Italiaanse steden deze relatie met de kunst opgebouwd. In grote frescocycli, voorstellingen van de burgerlijke ruimte en symbolische voorstellingen van mythe en religie hebben ze kunstvormen geobserveerd door intens deel te nemen aan een ervaring die hen bezighoudt en verrijkt. Ze hebben zichzelf en hun wereld niet alleen gevonden in de vorm van representatie, maar in termen van een intelligente aanwezigheid. Nu, na anderhalve eeuw emancipatie en esthetische revoluties die de sociale cultuur van Europa hebben ondermijnd, is de positie van de kunstenaars veranderd. Ze werden onafhankelijk van almachtige commissies, waardoor hun beelden niet langer een didactische functie moeten hebben. In die dimensie tussen de auteur, het werk en hun gesprekspartners, is er daadwerkelijk ruimte voor het mogelijke, het ononderbrokene en het autonome: een synoniem voor vrijheid.De drie in Italian Imaginary bijeengebrachte kunstenaars benaderen de tekenkunst met verschillende motieven en met originele en zeer persoonlijke interpretaties. Voor Giuseppe Stampone gaat het om het fundamentele medium van al zijn kunst, een krachtige en omvattende esthetische bevestiging. Voor Luca Pancrazzi is ze een meditatie over de poëtische kwesties en processen van representatie, en is ze evenwaardig met de schilderkunst, waar ze soms aan voorafgaat en soms aan ontsnapt. Voor Sergio Breviario heeft ze bijna het karakter van een doorbraak in vergelijking met andere talen: de tekenkunst kruist ze, ondersteunt ze en trekt ze in twijfel.Het gemeenschappelijke kenmerk dat het onderzoek van alle drie stuurt, is de veronderstelling dat tekenen een oefening in kennis is, een praktijk die even intellectueel als praktisch is. Kunstenaars gaan altijd uit van de waarneming van de tastbare, omringende wereld: tussen de geest en de hand die een pen, houtskool of pastelstift vasthoudt, krijgt de handeling van het begrijpen vorm, dat wil letterlijk zeggen: begrijpen door op te nemen en te assimileren. De formele teruggave van dit proces is niet gericht op de reproductie van het zichtbare of op waarachtigheid, die alleen nodig is als interpretatieve keuze. Maar in die aandacht voor de waarheid, zelfs in haar ketterse, kritische implicaties, schuilt de mogelijke gemene deler van een Italiaanse manier van tekenen, zoals die tot uiting komt in het uiteenlopende werk van Breviario, Pancrazzi en Stampone.De referentielagen in Sergio Breviario’s onderzoek zijn moeilijk te beschrijven. Zijn werk is opgevat als een voortdurende kritische blik op de apparaten van de kunst en de kanalisatiemechanismen die door het systeem zijn opgezet (wat soms wordt verward met kunst). Zijn werken ontstaan op het breukvlak van verschillende, niet noodzakelijk congruente technieken; ze verbinden de talen van traditie met performance, installatie, video, en het gecombineerde gebruik van volstrekt onregelmatige materialen en voorwerpen. Je kunt de resultaten definiëren als vraagstelapparaten: tegenover hen worden bezoekers geconfronteerd met een uitdaging, waar ze gelukkig niet op voorbereid zijn. Dit zou zowel voor hen als het kunstwerk een nieuwe, onvoorspelbare vorm van aanwezigheid kunnen veroorzaken (een ontwikkeling die door het werk dan weer met plezier en nieuwsgierigheid wordt gadegeslagen).Tekenen is blijkbaar een verbindende factor tussen de verschillende onderdelen die Breviario in scène zet, en zijn tekenwerk heeft op het eerste gezicht haast iets klassieks. Maar het heterogene patrimonium van iconografieën waarop de auteur zich inspireert, vraagt veeleer om een verdere verschuiving: er blijkt een zekere voorkeur uit voor middeleeuwse miniaturen, groteske Vlaamse en Duitse referenties, de canon van het renaissanceportret en een hele reeks symbolieken en metafysische wendingen die lijken te verwijzen naar grote, twintigste-eeuwse Italiaanse auteurs. Breviario creëert een textuur van kleine verstoringen van de compositorische norm, die een middelpuntvliedend effect hebben en ten slotte samenkomen in een door de kunstenaar bedacht, extreem chiasme: het creëren van een dimensie die haast sub specie aeternitatis is. De tekeningen hebben een tijdloos oppervlak, het resultaat van zowel de ondergrond als de gebruikte techniek: met een speciale technologie worden de vellen polyesterpapier op een spiegel gelijmd, waardoor een maanachtige ruimte ontstaat, kleurloos en bijna zonder diepte (behalve dan de fantasmagorische reflectie van het gezicht van de toeschouwer, zwevend in de spiegel). Op dit oppervlak tekent de kunstenaar met een gemengde techniek: grafiet, zilver, aluminium en loodpunt. De keuze voor duurzame en resistente materialen maakt deel uit van de zoektocht naar een plaats: die van het bestaan van het werk, eeuwig waarneembaar. De gezichten en vormen die Breviario tekent, gaan eruitzien als eeuwige afgoden, in tegenstelling tot de hen omringende instabiliteit.In het werk van Luca Pancrazzi is er een terugkerende gewaarwording van een beweging aan deze zijde van het getekende of geschilderde oppervlak: een continue verschuiving van de blik, bijna altijd horizontaal, op hoofdhoogte, of meer beschrijvend, ter hoogte van een persoon die in een voertuig zit. Of het nu gaat om luchtfoto’s van het Engadin-gebergte, de heuvels van Libanon, de beroemdste skylines van Milaan of semiurbane visioenen van willekeurige steden of industriële zones, Pancrazzi’s werk geeft altijd de dynamische indruk van de één-op-éénverhouding waarmee hij de omgeving heeft geobserveerd. De fotografische documentatie van stedelijke landschapsbeelden, die volgens de kunstenaar voortdurend veranderen, loopt parallel met de vertaling ervan in tekeningen. In het digitale geheugen en netvlies van de toeschouwer doen de scènes zich voor als onderdeel van één enkel verhaal, een oneindige reis die zich voortzet op doek, papier en andere media.In de reeks werken in Oost-Indische inkt lopen teken- en schildertechniek in elkaar over, en elk werk is met alle andere verbonden alsof het beelden zijn van één enkele, in een cirkel gedraaide video-opname. De tekeningen volgen elkaar op als pagina’s in het notitieboekje van een (gemotoriseerde) flaneur en zien eruit als losse notities, blikken op de stad die verinnerlijkt zijn en vervolgens weergegeven zonder de wens om de stad te illustreren.Vormelijk heeft Pancrazzi’s werk de facto geen documentaire bedoeling. Wel integendeel, zelfs in architecturale afbeeldingen of gemakkelijk herkenbare scenario’s krijgt het experimenteren met het medium voorrang. In één of twee kleuren zet de auteur de dematerialisatie van het doek en de desintegratie van de figuratie neer, waarbij hij soms de eigenlijke betekenis van het beeld negeert om de nadruk te leggen op de poëtische dimensie van de techniek, de gewaagde visie van de kunstenaar en het oneindige aantal mogelijkheden om de werkelijkheid weer te geven via de artistieke taal. In werken met pen en inkt, vooral op klein formaat, uit deze neiging zich via een reeks vrijheidsgebaren (met betrekking tot evenwicht, geometrie en initiële inspiratie) die een bijna muzikale dimensie krijgen. De werken volgen elkaar op als bewerkingen van een thema, een opeenvolging van noten met herhaling en variatie, waardoor elke reeks een hechte formele eenheid krijgt.Giuseppe Stampone heeft zijn werk als kunstenaar herhaaldelijk gedefinieerd als dat van een ‘intelligent fotokopieerapparaat’. Die woorden, die behalve de erkenning van manuele vaardigheid ook een veronderstelde minimalisering van talent inhouden, verbergen net een verbazingwekkend vermogen om een sterk poëtische visie en een duidelijke, onmiskenbare esthetiek te condenseren. Voor de kunstenaar heeft tekenen met de pen haast iets obsessiefs; het is als een discursieve constructie waarbij een kosmos van iconografische, filosofische en politieke verbanden beeld na beeld vorm krijgt.Tot de favoriete onderwerpen van de kunstenaar behoren scènes uit Toscane, uit het leven gegrepen of uit beroemde kunstwerken. Het betreft het beroemdste landschap dat ooit in de schilderkunst of in enige andere taal werd afgebeeld, nu gestratificeerd door eeuwenlange menselijke ingrepen. Het is een universeel model van evenwicht, tussen mensenwerk en natuurlijke vorm. Het ontstaan van het legendarische Toscaanse landschap was bepalend voor het ontstaan van het begrip ‘landschap’ zonder meer, en van de optische en mentale instrumenten om het te observeren: de moderne systematisering van het centrale perspectief vindt haar historische oorsprong in het begin van de renaissance in Firenze, in de werken van Brunelleschi, Masaccio, Paolo Uccello en de studies van Leon Battista Alberti en Piero della Francesca. Met het centrale perspectief wordt de hele wereld onderworpen aan een wiskundige omzetting van de blik, gemeten en gedisciplineerd door een raster van lijnen: het is de overwinning van het antropocentrische principe en de onderwerping van de natuur. Het werk van Stampone werk is een kritische interpretatie van deze toe-eigening van het zichtbare: zijn herinterpretaties van de schilderkundige meesterwerken van afgelopen eeuwen bevatten altijd semantische vervormingen, waarmee hij vragen stelt bij het primaat van de Europese cultuur en haar financiële conceptie (in de net genoemde periode werden de kiemen van het kapitalisme gezaaid).Door de monochrome afbeelding met pen of grafiet wordt de controle over het landschap weer geopend en wordt het problematisch. Wat we in de werken van Stampone waarnemen, gaat verder dan de representatie van een landelijke idylle: het is een mise en abyme, waarin het beeld zijn onvermogen om te dupliceren bevat en verklaart. Het beeld vertelt over een beeld dat op zijn beurt spreekt over de wens om de wereld te reduceren tot beelden. Het is een aanklacht tegen de verafgoding van beelden, waarbij je moet bedenken dat ‘eidos’ (afgod) in het Grieks zowel ‘figuur’ als ‘voorstelling van die figuur’ betekent.We kunnen afsluiten met Giorgio Vasari, de grondlegger van de moderne kunstgeschiedenis, die de tekenkunst ‘de ouder van onze drie kunsten: architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst’ noemde en die het intellectuele aspect ervan benadrukte. Aan de basis van de moderne opvatting van de Italiaanse en Europese kunst ligt dus deze uiting van vertrouwen in de kwaliteit van de tekenkunst, die ‘haar oorsprong vindt in het intellect en uit vele afzonderlijke dingen een algemeen oordeel put’ maar ‘een zichtbare uitdrukking en verklaring is van onze innerlijke opvatting en van datgene wat anderen zich hebben voorgesteld en met hun ideeën vorm hebben gegeven’ (Giorgio Vasari, Le vite dei più eccellenti pittori, scultori e architetti, 1568, hfdst. XV). Zelfs in de afgemeten woorden van een man van het hof, met de beperkingen die we nu erkennen, looft de beschrijving van het artistieke talent – dat bepalend is voor elke uiting van figuratief vernuft – de subjectiviteit en het unieke karakter van de visie waarmee elke kunstenaar het bestaande overstijgt.
